Ölçme Değerlendirme Sistemlerinde adayların yetkinliklerini ölçmek için sorulardan ve soru türlerinden yararlanılır. Adaylara belli bir test, envanter veya sınav formatı içinde sorular sorulur ve verilen cevaplar doğrultusunda, önceden belirlenmiş bir sisteme göre önce ölçme, sonra değerlendirme işlemi gerçekleştirilir.
Farklı yetkinlikler, farklı soru tipleri ile daha başarılı ve verimli ölçülebilir. Bu yüzden ölçme değerlendirme süreçlerinde birden çok soru tipi ve sürece uygun farklı soru türlerinden faydalanılır. Ölçümü yapılmak istenen yetkinliğe uygun soru tipini kullanmak ve sürece uygun farklı soru türlerinden yararlanmak, yetkinlik ölçme sürecini daha geçerli ve güvenilir hale getirir.
Ölçme Değerlendirme Sistemlerinde soru türleri birbirinden farklı beş yaklaşıma göre belirlenir.
- Cevaplanma yöntemlerine göre soru türleri
- Cevapların değerlendirilme yöntemine göre soru türleri
- Sunulan içeriklere göre soru türleri
- Tekil ve gruplandırılmış soru türleri
- Ölçüm tekniğine göre soru türleri
Cevaplanma Yöntemlerine Göre Soru Türleri
Soru türlerini belirlemede kullanılan ilk yaklaşım, soruları hangi yöntem ile ve nasıl cevaplandırıldıklarına göre soru türlerine ayırmaktır. Dolayısıyla, neyi sorduğumuzdan ziyade, cevabı nasıl almak istediğimiz (sorunun nasıl cevaplanacağı), soru türünü belirler.
Bir soru, birçok farklı yöntem ile cevaplanabilir. Yazmak, konuşmak, seçim yapmak, sıralamak, eşleştirmek en çok bilinen cevaplama yöntemleri olsa da, bilgisayar destekli ölçme değerlendirme sistemlerinde daha farklı cevaplama yöntemlerinden de faydalanılır.
Sistem bir yandan adaya kendi cevabını yaratması için gerekli ortam ve araçları sağlarken, bir yandan da cevabın değerlendirilmesine ilişkin, adayın hangi koşullarda ve ne kadar başarılı sayılacağını, süreç öncesi tanımlanmış bilgilerle birlikte değerlendirir.
Bu durumda değerlendirme, nesnel bir ölçüt tarafından yapılacağı için tarafsızlık korunur. Eğer bir otomatik değerlendirme ölçütü tanımlanmamış ise, verilen cevaplar bir değerlendirici tarafından değerlendirilir.
Çoktan Seçmeli Sorular
Çoktan seçmeli sorularda, adaya bir takım seçenekler sunulur. Aday bu seçenekler arasından seçim veya seçimler yaparak soruyu cevaplar. İki seçenekten oluşan doğru-yanlış sorusu, tek seçeneği doğru olan çoktan seçmeli soru ve birden çok seçeneğin doğru olduğu çoktan seçmeli soru gibi birçok farklı şekilde yapılandırılabilir.
Şıklı sorular, birden fazla seçenekten oluşabilir ve bu seçenekler adaylara karıştırılarak sunulabilir.
Birden çok seçeneğin seçilebildiği çoktan seçmeli sorularda, seçeneklere ağırlık verilebilir, seçimi yapılan seçeneklerin doğruluğu ve ağırlığı nispetinde başarı elde etmesi sağlanabilir. Adayın, sunulan seçenekler arasından en az ve en çok kaç seçenek seçmesi gerektiği önceden belirlenebilir.
Çoktan seçmeli sorular ile, adayın farklı yetkinliklere olan eğilimi de ölçülebilir. Bunun için seçenekler eğilimler ile ilişkilendirilir.
Eşleştirme ve Sıralama Soruları
Eşleştirme, sıralama sorularında, adaya bir takım maddeler ve maddelerin eşleştirilebileceği seçenekler sunulur. Aday, her bir madde için verilen seçeneklerden birini seçerek eşleştirme veya sıralama yapar ve soruyu cevaplar.
Eşleştirmeli soru örnekleri, maddelere ekleyeceğiniz resim,video,ses dosyası gibi içeriklerle çoğaltılabilir.
Adayın, her bir maddeyi sunulan seçeneklerle eşleştirdiği bu soruda, her maddenin kendi özgün seçenekleri olabileceği gibi, tüm maddeler ortak bir seçenek havuzuna da sahip olabilir. Bu durumda bir seçeneğin en fazla kaç adet madde ile eşleştirilebileceği belirlenebilir.
- “Options Pool” sekmesine giderek maddenin eşleştirilmesini istediğiniz cevabı “ortak seçenek havuzuna” ekleyebilirsiniz. (Options Pool=Ortak Seçenek Havuzu)
- Eşleştirerek cevaplama esnasında sadece bu maddeye özgü gösterilmesini istediğiniz seçenekler varsa buradan ekleyebilirsiniz.
- Bu maddeye doğru cevap atayabilir ve kaç adet madde ile eşleştirilebileceğini, hangi maddelerle eşleştirildiğinde adaya kaç puan verileceğini belirleyebilirsiniz.
Açık Uçlu Sorular
Açık uçlu sorularda, adaya, sorunun cevabını yaratabileceği bir ortam sağlanır. Metin yazmak, sayı yazmak, içerik oluşturmak, verilen bir tablodaki boşlukları doldurmak, kod yazmak, mikrofon aracılığıyla sesini veya cihaza takılı web kamera aracılığıyla videosunu kaydetmek, dosya yüklemek, fotoğraf çekmek, ekranını kaydetmek gibi birçok farklı şekilde cevap vermesi sağlanabilir. Her bir cevaplama yöntemi, farklı türde bir açık uçlu soru olarak düşünülebilir.
Açık uçlu soru örneği, adaylardan beklenen yanıt türlerine göre çeşitlendirilebilir.
Açık uçlu sorulara verilen cevapların doğruluğu veya yanlışlığı sisteme tanımlanacak bir kural ile otomatik belirlenebiliyor ise, bu sorulara Nesnel Açık Uçlu Soru, belirlenemiyor ise, Öznel Açık Uçlu Soru denir. Öznel açık uçlu sorularda, verilen cevapların bir değerlendirici tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Metin yazarak cevaplanan soru
Yazma sorularında adaya, cevabını yazabileceği kısa veya uzun bir metin yazma alanı sağlanır. Aday, kendi klavyesini kullanarak, veya uygulama tarafından sağlanacak bir sanal klavyeyi kullanarak gerekli alana cevabını yazarak soruyu cevaplar.
- Uzun metin yazma alanı: Uzun yazılar yazılması gereken, makale yazma soruları ve paragraf yazma soruları gibi sorularda kullanılır.
- Kısa metin yazma alanı: Kısa cümleler ve cevaplar ile yanıtlanması gereken yazma sorularında kullanılır.
Yazılabilecek cevaplara önceden belirlenmiş kısıtlamalar tanımlanabilir. Bu şekilde aday, ancak tanımlanmış kısıtlamalara uygun bir cevap vermeye zorlanabilir.
Rakam yazarak cevaplanan soru
Rakam yazma sorularında adaya, cevabını rakam ve sayı olarak yazacağı bir alan sağlanır. Aday, kendi klavyesindeki rakamları kullanarak veya sağlanacak bir sanal klavye kullanarak doğru olduğunu düşündüğü sayıyı yazarak soruyu cevaplar.
Matematiksel denklem, formül veya ifade yazarak cevaplanan soru
Adaya cevap verirken kullanabilmesi için bir matematik editörü sağlanır ve aday editörü kullanarak matematiksel ifadeyi yazarak soruyu cevaplar.
- Adayın rakamlardan oluşan cevaplar girebileceği bir alan adaya verilir.
- Adayın bilimsel gösterim ile cevap verebilmesi için ona alan sağlanır.
- Adayın her iki şekilde de cevap verebileceği alan sağlanır
Aday rakamlardan oluşan bir sayı veya bilimsel gösterim ile bir sayı yazabilir.
Aşağıdaki görsellerde her iki şekilde de cevaplanabilecek alanın aktive edildiği durumda aday ekranında sorunun nasıl göründüğünü inceleyebilirsiniz.
Konuşarak cevaplanan soru
Konuşma sorularında adaya, cihazına takılı bir mikrofon üzerinden sesini kaydedebileceği bir ses kayıt uygulaması açılır. Aday, bu uygulama üzerindeki kaydetme ve durdurma tuşlarını kullanarak bir süre sesini kaydederek soruyu cevaplar.
- Kaydın ne kadar süre olabileceğini sınırlandırabilirsiniz, görseldeki soru için bu süre dört dakikadır.
- Adayın kaç defa ses kayıt denemesi yapabileceğini belirleyebilirsiniz. Görseldeki soru için maksimum deneme sayısı ikidir
Adayın kaç defa ses kayıt denemesi yapabileceği, ve toplam kaydın en fazla ne kadar süre olabileceği belirlenebilir.
Video kaydederek cevaplanan soru
Video Mülakat sorularında adaya, cihazına takılı bir web kamera üzerinden kendi videosunu kaydedebileceği bir kamera kayıt uygulaması açılır. Aday bu uygulamadaki kaydetme, durdurma tuşlarını kullanarak video görüntüsünü kaydederek soruyu cevaplar.
Dosya yükleyerek cevaplanan soru
Dosya yükleme sorularında adaydan, sorulan soruya cevap niteliğinde bir dosya oluşturması istenir ve dosyayı yükleyebileceği bir alan verilir. Aday, dosyayı hazırladıktan sonra dosyayı yükleyerek soruyu cevaplar.
Kod yazarak cevaplanan soru
Kodlama sorularında, adaya kod yazabileceği bir kodlama editörü açılır. Hangi programlama dili ile cevap verebileceği önceden belirlenir. Aday, kodlama editörünü kullanarak gerekli kodları yazarak soruyu cevaplar.
Tablo doldurarak cevaplanan soru
Tablo doldurma sorularında, adaya, hücrelerinin içerik değerlerini güncelleyebileceği bir tablo verilir ve aday tablodaki boşlukları doldurarak soruyu cevaplar.
Fotoğraf veya Ekran görüntüsü çekerek cevaplanan soru
Fotoğraf çekme sorularıda, adaya fotoğraf veya ekran görüntüsünü kaydederek cevap olarak yükleyebileceği bir uygulama sunulur. Cihazındaki web kamera üzerinden fotoğraf çekerek veya anlık ekran görüntüsünü kaydederek soru cevaplanır.
Cevapların Değerlendirilme Yöntemine Göre Soru Türleri
Ölçme Değerlendirme Sistemlerinde soru tiplerini belirlemede uygulanabilecek bir diğer yaklaşım da soruları, sorulara verilen cevapların nasıl değerlendirileceğine göre türlere ayırmaktır. Bu kritere göre soruları 2 ana gruba ayırabiliriz:
Nesnel sorular
Nesnel sorularda, adayların sorulara verdiği cevaplar, ölçme-değerlendirme sistemi tarafından otomatik olarak ve önceden belirlenmiş kurallara göre, bilgisayar algoritmaları tarafından tam bir tarafsızlık içinde değerlendirilir. Bu sayede, tarafsızlık, eşitlik ve dolayısıyla nesnellik en yüksek seviyede sağlanır.
Çoktan seçmeli sorular, eşleştirme ve sıralama soruları, nesnel sorulara örnektir. Bu soru türlerinde, sisteme önceden hangi seçenek, eşleştirme ve sıralamaların doğru olduğu bilgisi tanımlanabileceği için, sistem verilen cevabı tarafsız ve otomatik bir şekilde değerlendirebilir.
Açık uçlu sorular içinde bulunan, boşluk doldurma, kısa metin yazarak cevaplama, rakam yazarak cevaplama gibi soru türleri de, verilebilecek cevaplara ilişkin net kurallar tanımlanabileceği için nesnel olarak yapılandırılabilir. Ölçme-değerlendirme sistemi, cevap olarak yazılan metni, sisteme tanımlanmış doğru cevap ile kıyaslayarak nesnel bir doğru/yanlış değerlendirmesi yapabilir.
İnsanın değerlendirmesine muhtaç olmaması ve dolayısıyla ölçme-değerlendirme sistemi tarafından anında ve zahmetsizce değerlendirilebiliyor olması, süreç yönetimi açısından hem hız ve kolaylık, hem maliyet avantajı, hem de insanın yapacağı değerlendirmelerdeki öznelliklerden kaçınarak tarafsız bir değerlendirme sağlar. Bu özellikleri sayesinde, dünyada en sık uygulanan, en geçerli kabul edilen ve en güvenilir olan test, sınav ve envanterler nesnel sorulardan oluşur.
Nesnel soruların dezavantajı ise, kimi yetkinliklerin ölçümünde yetersiz kalabiliyor olmasıdır. Özellikle yaratıcılık gerektiren yetkinliklerin ölçülmesinde nesnel soruların kullanımı başarı getirmez. İyi bir metin yazarı olmak, güzel resim yapmak, ikna edici olmak, tutarlı olmak, güvenilir olmak gibi birçok nitelik, nesnel sorular kullanılarak ya ölçülemez, ya da çok dolaylı yöntemler ile ölçülebilir ancak geçerlilikleri düşük olur. Bu nitelikler, doğası gereği özneldir, yani değerlendirmesi bir kurala bağlanamaz ve her bir değerlendirici, farklı değerlendirebilir.
Öznel sorular
Adayın vereceği cevaplar, ölçme-değerlendirme sistemi tarafından otomatik olarak değerlendirilemez. Tüm cevaplar, bir veya birden çok değerlendirici tarafından tek-tek değerlendirilir. Dolayısıyla tarafsızlık ve tutarlılık açısından ciddi sorunlar ve eşitsizlikler barındırabilir.
Öznel soruların ortaya çıkardığı olumsuzlukların önüne geçmek için değerlendiricilerin önceden belirlenmiş standart değerlendirme kriterleri kullanması önerilir. Öte yandan verilen bir cevabın birden çok değerlendirici tarafından değerlendirildiği yöntemler kullanılarak olumsuzluklar bir nebze azaltılabilir. Ancak her koşulda, öznel soruların değerlendirilmesi, tarafsızlık ve eşitlik açısından nesnel soruların gerisinde kalır.
Öznel sorulara verilen cevaplar değerlendiriciler tarafından birebir değerlendirilmek zorunda olduğu için, bu süreçler daha yavaş, maliyetleri ise yüksektir. Tüm bu dezavantajlarına rağmen, kimi yetkinliklerin ölçümünde öznel soruların kullanımı çok önemlidir. Örneğin İngilizce Konuşma yetkinliğini ölçmek için, adayın konuşarak cevap vereceği bir soru sorulabilir. Verilen cevap, değerlendirici tarafından önceden belirlenmiş değerlendirme kriterlerine bağlı kalınarak değerlendirilebilir.
Uzun metinler yazarak cevaplanan sorular, konuşarak cevaplanan sorular, bir dosya oluşturarak cevaplanan sorular çok yüksek oranda öznel sorulardır. Verilen cevapların başarısının ölçümü, ölçme-değerlendirme sistemi tarafından otomatik tespit edilemeyecek, bir veya birçok değerlendiricinin cevapları puanlandırması gerekecektir. Günümüzde kimi yapay-zeka algoritmalarının bu tür cevapları da değerlendirmeye çalıştığı, veya en azından değerlendiriciyi destekleyici bir unsur olarak konumlandırıldığı uygulamalar denense de, henüz gerçek bir başarı elde edilememiştir.
Öte yandan tüm açık uçlu sorular öznel olmak zorunda değildir. Daha önce nesnel sorular başlığı altında örneklendirdiğimiz gibi, rakam yazarak cevap verilen sorular, boşluk doldurma soruları, kısa metin yazarak cevaplanan sorular, büyük oranda önceden belirlenmiş kurallar ile otomatik değerlendirilebildikleri için, nesnel soru formunda yapılandırılabilir.
Sunulan İçeriklere Göre Soru Türleri
Sorunun hazırlanması aşamasında, sorunun üzerine inşa edileceği resim, okuma parçası, dinleme parçası, video, dosya gibi yardımcı materyallerden yararlanılabilir.
Okuma Soruları
Soru ile birlikte bir okuma metni verilir ve soru, bu okuma parçası üzerinden yapılandırılır. Aday, önce verilen içeriği okur, sonra içerik üzerinden sorulan soruyu cevaplar.
Paragraf soruları, soruya ekleyeceğiniz okuma metni ile kolaylıkla oluşturulabilir.
Dinleme Soruları
Soru ile birlikte, dinlenebilecek bir ses kaydı verilir ve soru bu dinleme parçası üzerinden sorulur. Aday, önce verilen ses kaydını dinler, sonra dinlediği parça üzerinden soruyu cevaplar.
Video İzleme Soruları
Soru ile birlikte, izlenebilecek bir video verilir ve soru bu video içeriği üzerinden yapılandırılır. Aday, önce verilen video kaydını izler, sonra izlediği video üzerinden soruyu cevaplar.
Adayın videoyu kaç defa izleyebileceği ve izlerken ileri-geri atlama yapmaya izni var mı, önceden belirlenebilir.
Dosya İnceleme Soruları
Soru ile birlikte, adayın bilgisayarına indirebileceği bir dosya verilir. Aday, dosyayı önce dosyayı indirir, inceler ve soruyu cevaplar.
Matematiksel Denklem ve Formül Soruları
Soru ile birlikte, matematik editörü ile oluşturulmuş bir matematiksel denklem veya formül verilir ve aday denklem üzerinden soruyu cevaplar.
Tekil ve Gruplandırılmış Soru Türleri
Bir soru, tek başına yapılandırılabileceği gibi, bir soru grubu içinde de konumlandırılabilir.
Tekil Sorular
Tekil sorular, tek 1 sorudan oluşur ve sorunun cevaplanması için ihtiyaç duyulan tüm yardımcı içerikler soruya dahil edilir. Örnek olarak bir dinleme parçası üzerinden sorulmuş tek bir çoktan seçmeli soruyu düşünebilirsiniz.
Gruplandırılmış Sorular
Gruplandırılmış sorularda, birçok soru, bir veya birçok içerik ile de ilişkilendirilerek gruplandırılır. Örnek olarak bir okuma parçası ve okuma metnini takip eden 2 çoktan seçmeli soruyu düşünebilirsiniz.
Gruplandırılmış sorularda, sorular, içerikten ayrıştırıldığında anlamını kaybedebilir. Bu yüzden gruplandırılmış sorular genellikle grup halinde bir sınav, test veya envantere dahil edilir.
Ölçüm Tekniğine Göre Soru Türleri
Bir sorunun neyi ve nasıl ölçtüğüne göre soruları 2 ana gruba ayırabiliriz.
Başarı Soruları
Başarı sorularında, soruya verilen cevap, doğru veya yanlış olabilir. Aday soruya en doğru cevabı verdiyse tam puan, eksik cevap verdiyse parçalı puan, yanlış cevap verdiyse sıfır veya eksi puan elde edebilir. Başarı sorularında aday soruyu, sorudan azami başarı puanını elde etmek maksadıyla cevaplar.
Başarı sorularının cevaplanması ile elde edilecek puanlar, test veya sınavdan elde edeceği toplam başarı puanına ve sorunun içinde bulunduğu bölümden elde edeceği bölüm başarı puanına etki eder.
Boyut İle İlişkilendirilmiş Başarı Soruları
Başarı soruları, bir veya birçok boyut ile ilişkilendirilebilir. Bir soru eğer bir boyut ile ilişkilendirilmiş ise, sorudan elde edeceği başarı ile, ilişkilendirildiği boyut başarı puanı da etkilenir.
Örnek olarak bir soruyu “Köklü ifadeler” boyutu ile ilişkilendirirseniz, sorudan elde edilecek başarı, test ve bölüm puanına etki edeceği gibi, “Köklü İfadeler Boyutu Başarı Puanına” da etki edecektir.
Soruların boyutlar ile ilişkilendirilmesi sonucu, bir sınavdan birçok boyutta ölçümün yapılması mümkün olur.
Eğilim Soruları
Eğilim sorularının amacı, soruya verilen cevap üzerinden adayın eğilimine ilişkin bir ölçüm yapmaktır. Verilen cevaba göre, adayın hangi yönelime daha yakın olduğuna ilişkin bir ölçüm yapılır. Başarı sorularının aksine, Eğilim Sorularının doğru ve yanlış cevapları olmaz.
Eğilim soruları genel olarak kişilik testleri ve yetkinlik değerlendirme envanterlerinde kullanılır.
Sonuç
Testinvite ölçme değerlendirme sisteminde online soru tipleri, birçok farklı açıdan ele alınır. Sorunun hazırlanmasında dahil edilecek içeriklerden, cevaplanma yöntemine; soruların gruplar halinde konumlandırılmasından, cevapların değerlendirilmesine; başarı puanlarının hesaplanmasından, alt boyut ve eğilimlerin ölçümüne kadar bir çok alanda soruların yapılandırılması mümkündür.
TestInvite, doğru, geçerli ve kapsamlı bir ölçme-değerlendirme süreci yönetebilmeniz için gerekli soru tiplerini bir arada sağlıyor. Video anlatımlarımızı izleyerek kullanıma ilişkin detaylı bilgi edinebilir, ücretsiz bir hesap açarak sistemi kullanmaya ve denemeler yapmaya başlayabilir, veya çözüm uzmanlarımızdan online demo talep edebilirsiniz.